Rust en vrijheid

In dit artikel ga ik nader in op “Vrijheid” als belangrijke existentieel begrip bij Rust.

Ik begin met een meer algemene beschouwing en filosofische toelichting op het begrip Vrijheid. Daarna volgt de verbinding naar autisme.

Vrijheid in de grondwet

Het woord vrijheid kom je op vele manieren tegen.

In de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties en net zo goed in onze eigen grondwet wordt gesproken over vrijheid van godsdienst, onderwijs, geaardheid, meningsuiting enzovoort. De gedachte hierachter is dat dergelijke vrijheden voorwaarden zijn voor mensen om zich veilig te voelen, om zichzelf te kunnen zijn en zich te kunnen ontwikkelen.

Vrijheid en autonomie

Filosofisch gezien is het begrip vrijheid verbonden aan autonomie. Het heeft te maken met de omslag van ons denken rond 1600 en 1700. Voor die tijd werden de uitgangspunten van ons denken gedicteerd door de kerk. En die waren gebaseerd op de bijbel.

Rond 1600 - 1700 werd dit denken losgelaten en waren we vrij in ons denken. Filosofen die hierover nadachten en publiceerden waren onder andere René Descartes (1596 – 1650), Baruch Spinoza (1632 – 1677) en Immanuel Kant (1724 – 1804).

Die vrijheid is overigens relatief. De filosofen uit die tijd beseften dat volledige vrijheid, niet betekende dat mensen nu opeens zomaar alles konden doen en laten wat ze wilden. Daarmee was er dus wel vrijheid, maar werd deze tegelijk ook onlosmakelijk verbonden met verantwoordelijkheid. Bedenk dat voorheen de bijbel ook de regels dicteerde van wat je wel mag doen en niet mag doen, van wat goed is en wat fout.

Niet alleen ons denken, ook ons ethisch handelen was hiermee afgeregeld. Denk bijvoorbeeld aan de 10 geboden zoals deze door God aan Mozes gedicteerd werden. Nu de mens in deze vrij is, zie je dan ook dat filosofen die over vrijheid nadachten, ook over ethiek en ethische gedragsregels schreven. Denk hier bijvoorbeeld aan het boek ‘Etica’ van de Nederlandse filosoof Baruch Spinoza. Of denk aan de categorische imperatief van Kant, die vertaald als tegeltjeswijsheid neerkomt op: “wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet”.

Vrijheid en loslaten

Vrijheid, rust en persoonlijke ontwikkeling zijn ook aan elkaar gerelateerd. Denk aan de vakantieperiode waarin je vrij van alles tot rust komt. Waar alle gebeurtenissen van het jaar even losgelaten worden. Je je even nergens over hoeft te bekommeren. Om dan daarna weer fris en fruitig en met nieuwe energie het leven weer op te pakken.

Heel vaak leidt zo’n periode van vrijheid ertoe dat je van alles en nog wat op een rijtje zet en inspiratie op doet voor nieuwe plannen en ideeën.

Daan Roovers, zij is Denker des Vaderland geweest, definieerde filosofie als “de ruimte in je hoofd om hetzelfde anders te zien”. Rust, ruimte en vrijheid kunnen niet zonder elkaar in deze.

Rust en vrijheid

De vrijheid in relatie tot de pijler Rust van de PILLAR Methodiek verwijst naar vrij zijn van begrenzing, van beperkingen. De tegenhanger van deze rust is angst, overprikkeling en stress. Allemaal factoren die het vrije denken remmen, doen stokken en verlammen.

Het zijn deze behoefte aan deze Rust en Vrijheid die onderliggend beweegreden zijn, bijvoorbeeld om begeleiding, coaching of behandeling aan te gaan.

Een concreet voorbeeld is de moeder met een straatfobie die hiervoor in behandeling komt, omdat ze door de fobie niet de schoolconcerten van haar dochter kan bezoeken. Onderliggende beweegreden om in behandeling te gaan is, dat ze in alle vrijheid wil kunnen kiezen en doen wat voor haar als moeder belangrijk is.

Dat deze vrijheid reden is om in therapie te gaan is overigens herleidbaar tot het gedachtengoed van de Duitse filosoof en psychiater Karl Jaspers (1883 – 1969) die beschouwd wordt als de grondlegger van de hedendaagse psychotherapie. Hier vertel ik meer over in “Ruimte voor zingeving”.

Hoe zit dat dan met deze Rust en Vrijheid in relatie tot autisme?

Gevoeligheid voor stress en sneller overprikkeld raken zijn twee van de belangrijkste factoren voor mensen met autisme die hen tegenhouden en beperken in hun leven. Vaak willen ze wel, zelfs heel graag, maar is sprake van een beperkte belastbaarheid. Hierdoor is vaak minder mogelijk dan iemand zelf graag zou willen.

Meestal echter blijft ondanks alle tegenslag en beperkingen onverminderd de behoefte zo autonoom als mogelijk is, het leven vorm en inhoud te geven. Als dat niet lukt, uit dit zich vaak in gevoelens van somberheid en leidt het ook wel tot suïcidale gedachten. Het kan zich ook uiten in frustratie en boosheid.

Als coach, begeleider of behandelaar is het dan belangrijk voorbij deze emoties te kunnen luisteren. Alleen dan kun je aansluiten bij de onderliggende existentiële behoefte waar die emoties uit voortkomen.

Niet kunnen, wel willen

Als je als coach, begeleider of behandelaar deze onderliggende existentiële behoefte begrijpt: wat doe je dan? Ga je op het niet-kunnen zitten? Of ga je mee met wat je cliënt wil en ga je samen op onderzoek?

Als je als hulpverlener op het niet-kunnen gaat zitten, terwijl je cliënt wel wil, kom je al snel terecht in het willen overtuigen van je cliënt van het ‘niet kunnen’. Of in een proces van acceptatie van het ‘niet kunnen’.

Wat gebeurt er als je ervoor kiest om mee te gaan met het ‘wel willen’? Dan ga je in gemeenschappelijkheid onderzoeken hoe er te komen. Uiteraard kom je dan ook de beren op de weg tegen. Die overbelasting en overprikkeling zijn echt niet zomaar spontaan weg. Maar die onderzoek je vanuit het ‘wel’.

Voordeel is dat je vanuit je coachende positie de innerlijke motivatie en vaardigheden bij je cliënt ziet en hierop kunt aansluiten. Het motiveert je cliënt om mee te denken. Je laat hem, zoals men dat ook wel noemt, eigenaar van zijn eigen denken zijn. Vaak blijkt je cliënt dan veel beter mee te kunnen denken dan verwacht.

Filosofisch gezien sluit je met een dergelijke benadering aan bij “wat nog niet is, maar de mogelijkheid in zich heeft om mogelijk te worden” (Karl Jaspers). Dit is een menselijk kenmerk dat maakt dat mensen van nature ontwikkelingsgerichte wezens zijn. Spinoza heeft het in dit verband over “zelfbehoud”, Friedrich Nietzsche (1844- 1900) over de “Wille zur Macht” en Jaspers over “het mogelijke kunnen verwerkelijken”.

Werkend vanuit het ‘wel’ blijkt er vaak veel meer zelfkennis en inzicht te zijn, dan wanneer je vanuit het ‘niet’ werkt. En blijkt er zo ook, vaak meer wijsheid en realiteitszin bij je cliënt te zijn om bij te sturen. Of om terwijl je samen op weg bent, alternatieven tegen te komen om deze nader te onderzoeken. Alternatieven die dan vaak in de lijn liggen van de oorspronkelijke wens, maar die gaande het proces beter passen en haalbaar zijn. Soms kan hier de “Hoe dan Wel? – vraag” tot opmerkelijke uitkomsten leiden.

Deze manier van benaderen ligt besloten in de PILLAR Methodiek. Hiermee ligt het accent van je benadering niet bij het ‘niet kunnen’, niet bij het psychiatrische probleem, maar sluit je aan bij de mens die uit zichzelf gericht is op ontwikkeling en die meer wil worden dan hij is.

Meer weten?

Over rust en vrijheid valt meer te vertellen, dan mogelijk is in een kort tijdsbestek. Als je hierover meer wilt lezen, kan dit in het boek ‘Ruimte voor zingeving; een filosoof en een psycholoog in gesprek’ en in het boek ‘Op weg naar rust, de PILLAR-methodiek voor levensbrede begeleiding bij autisme. Voor professionals die zich willen scholen in de PILLAR-Methodiek is er de post hbo-opleiding ‘PILLAR-Methodiek voor levensbreed leren denken en werken’.