Actie en (zelf)realisatie

In deze beschouwing ga ik nader in op “doen” en “zelfrealisatie” als belangrijke existentiële begrippen bij Actie.

Ik begin met een filosofische toelichting. Daarna volgt de verbinding naar autisme.

Ik doe dus ik ben, ik word als ik doe

Zoals ik al vertel in het boek ‘Ruimte voor zingeving' wordt wie je bent en hoe je jezelf ontwikkelt, in hoge mate bepaald door wat je doet, hoe je dat doet, hoe je dat ervaart en wat het voor je betekent.

Door te doen bereik je dat het bedachte werkelijkheid wordt. Dit is kenmerkend voor het menselijk zijn. Mensen kunnen iets dat voorheen onbedacht, dus iets dat nog niet is, bedenken. Het daarmee als mogelijkheid presenteren aan de wereld. Vervolgens kunnen mensen dit vorm geven. Daarmee verwerkelijken zij het mogelijke tot iets reëels in de wereld.

Filosofisch uitgedrukt gaat het van Worden (potentie, mogelijkheid) naar Zijn (bestaan, realisatie). Het woord “mogelijk” is filosofisch en existentieel gezien een betekenisvol woord. Mensen kunnen iets bedenken, dat er nog niet is. Mensen kunnen meer worden dan ze zijn. Daarmee realiteit maken van iets dat er nog niet is. Door te doen wordt vervolgens hetgeen dat in het denken als mogelijkheid bedacht wordt tot een nieuwe realiteit.

Mensen laten zich hiermee niet alleen leiden door de omstandigheden of passen zich als dieren aan de omgeving aan. Mensen kunnen zelf invloed uitoefenen en veranderingen realiseren. Mensen zijn daarmee in staat zichzelf te overstijgen, zich te ontwikkelen en meer te worden dan ze zijn. Dit soort overdenkingen zijn overigens herleidbaar tot het denken van de filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900).

Wat mogelijk is betekent bijvoorbeeld ook dat je de keuze hebt het wel of niet mogelijk te maken. Daarmee raakt het aan een existentiële begrippen als vrijheid en vrije keuze.
Het verwijst naar zingeving. Dat wat je wilt of nastreeft, kan werkelijkheid worden. Het onmogelijk geachte blijkt realiteit te kunnen worden.

Door te doen breng je het bedachte van het psychische of existentiële domein naar het wereldse. Door te doen ervaar je emoties, ervaar je het in je lichaam, gaat je hart sneller kloppen. De bekrachtiging van het denken voltrekt zich in het doen.
Door te doen, kun je net zo goed ervaren dat het niet goed uitwerkt en kun je bijsturen. Het geeft dus ook richting, duidelijkheid en de mogelijkheid om te verbeteren.

Door te doen toon je je aan anderen. Je bent zichtbaar voor anderen. Anderen die je in je doen erkennen. Dat versterkt de bekrachtiging.
Door deze zichtbaarheid kunnen anderen bijdragen aan de wens jezelf te verbeteren. Feedback geeft je de mogelijkheid om bij te sturen.
In de gezamenlijkheid van de actie, door samen te werken, kun je meer bereiken dan alleen mogelijk is. Op deze manier kunnen mensen zichzelf ontwikkelen, meer worden dan ze zijn, zichzelf overstijgen.

Al doende versterk je belangrijke persoonlijke waarden, zoals eigenwaarde en zelfvertrouwen en bouw je aan levenservaringen. Ervaringen die je weer helpen en aanmoedigen om nieuwe uitdagingen in het leven met vertrouwen aan te gaan.

Samenvattend: doen, actie ondernemen zijn nodig om meer te worden dan je bent: zonder Actie geen persoonlijke ontwikkeling.

Waarom zijn doen en actie zo belangrijk als we het over autisme hebben?

Als je naar de voorwaarden voor persoonlijke ontwikkeling kijkt vanuit eigenwaarde, zelfvertrouwen en het verwerven van succesvolle leer- en ontwikkelingsmomenten, zijn er enkele factoren waardoor dit bij autisme anders kan verlopen. Het zijn daarmee dus ook factoren die tot gevolg kunnen hebben dat de opbouw van het besef van eigenwaarde en zelfvertrouwen anders of minder snel verloopt.

Eén van de belangrijkste kenmerken van autisme is dat mensen vaak goed zijn in het bedenken van iets, maar moeite hebben om tot actie te komen. We hebben hierboven gezien dat juist in de beweging van denken naar doen de bekrachtiging ligt van het denken.
Ook hebben mensen soms als gevolg van hun autisme moeite om te zien of te begrijpen waarom een bepaalde actie nodig is. Als je het waarom, ofwel de zin of betekenis van een bepaalde actie niet ziet: waarom zou je dan in beweging komen?
Verder is zijn er een factoren zoals overgevoeligheid voor prikkels of een beperkte belastbaarheid. Dat heeft als gevolg dat er grenzen zijn aan wat iemand kan of wat haalbaar is. Om je te beschermen tegen overbelasting moeten mensen dan vaak noodgedwongen minder hooi op hun vork nemen.

Als je bovengenoemde factoren in ogenschouw neemt, valt het op dat het allemaal factoren zijn die de mate en mogelijkheden van het lerend vermogen beïnvloeden.
Ze hebben dus ook impact op het aangaan van leerervaringen en daarmee op de opbouw van eigenwaarde en zelfvertrouwen. Ze hebben dus ook gevolgen voor de persoonlijke ontwikkeling, die hierdoor langzamer verloopt of achterblijft.

Autisme: ontwikkelingsstoornis? Of?

Dit is een interessante insteek om verder over na te denken.
Diagnostisch gezien wordt autisme ondergebracht onder de ontwikkelingsstoornissen. Dit is een indicatie dat er een beperkte, begrensde, gestopte of gestokte ontwikkeling zou zijn.

Vanuit de optiek van een vertraagde opbouw van eigenwaarde, zelfvertrouwen en levenservaring zou er echter eerder sprake zijn van een in te halen achterstand of vertraagde ontwikkeling. Daarmee zou het dan in theorie mogelijk moeten zijn om aan een dergelijke achterstand of vertraging te werken. Wat leert de praktijk ons hierover?

In het algemeen zie je bij mensen met autisme dat de persoonlijke ontwikkeling soms wat langzamer verloopt dan gemiddeld. Dan wel op het ene levensgebied sneller verloopt dan op het andere. De ervaring leert dat een leerweg op maat dan vaak al veel oplevert. Een standaard aanpak sluit vaak niet goed aan, bijvoorbeeld omdat je dan op het ene levensgebied overvraagt en op een ander levensgebied ondervraagt.

Bij die leerweg op maat is het dan belangrijk om goed aan te sluiten bij wat voor jouw cliënt echt belangrijk is in het leven. De vraag naar wat voor jouw cliënt als zinvol en betekenisvol is, is dus belangrijk. Zo sluit je aan op de intrinsieke motivatie van je cliënt en focus je niet alleen op de beperkingen, maar juist ook op de competenties en mogelijkheden.

Heel veel goede begeleiding werkt op deze manier. Het is natuurlijk nog mooier als je dit methodisch en gesystematiseerd kunt doen.
Met een ontwikkelingsgerichte methodiek zoals de PILLAR-methodiek kan dat. Binnen deze werkwijze is er aandacht voor een competentiegerichte benadering, voor zingeving en betekenisgeving en voor begeleiding op maat.
Samen met je cliënt werk je aan de toename van eigenwaarde en zelfvertrouwen. De ene keer geef je je cliënt het vertrouwen dat hij het zelf kan. Een andere keer pak je het samen op. Je verkent samen met je cliënt de mogelijkheden en onderzoekt samen hoe om te gaan met de beperkingen.
Het is daarmee een methodiek waarmee je samen met je cliënt in diens leven op pad gaat en al doende werkt aan de behoefte die ieder mens heeft, met en zonder autisme: een leven leiden dat als zinvol en betekenisvol ervaren wordt en waar je meer kunt worden dan je bent.
Om meer te kunnen worden dan je bent, heb je rust en ruimte nodig in je hoofd en denken. Rust en ruimte om in alle vrijheid te kunnen bedenken hoe je vorm en inhoud aan je leven wilt geven. Het volgende artikel in deze reeks gaat dan ook over Rust.

Meer weten?

Over actie en zelfrealisatie valt meer te vertellen, dan mogelijk is in een kort tijdsbestek. Als je hierover meer wilt lezen, kan dit in het boek ‘Ruimte voor zingeving; een filosoof en een psycholoog in gesprek’ en in het boek ‘Op weg naar rust, de PILLAR-methodiek voor levensbrede begeleiding bij autisme. Voor professionals die zich willen scholen in de PILLAR-Methodiek is er de post hbo-opleiding ‘PILLAR-Methodiek voor levensbreed leren denken en werken’.