Interactie en vertrouwen

In deze beschouwing ga ik nader in op ‘vertrouwen’ als existentieel begrip bij Interactie. De lezer zal zien dat kwetsbaarheid en existentiële gelijkwaardigheid belangrijk zijn als het over vertrouwen gaat. Tot slot leg ik uit waarom vertrouwen belangrijk is voor de relatie van de cliënt met autisme en zijn coach, therapeut en/of hulpverlener.

Vertrouwen is de basis van elke relatie

Het woord vertrouwen komt bewust of onbewust terug als we het hebben over relaties in het algemeen en zeker binnen hulpverleningsrelaties. Het is namelijk de basis van relatievorming.

In het dagelijks leven kom je het tegen als iemand bijvoorbeeld vertelt dat zijn of haar vertrouwen is beschadigd door het gedrag of een actie van een ander. Binnen hulpverleningsrelaties is iedereen het erover eens dat een vertrouwensbasis cruciaal is.

Als dat vertrouwen geschaad wordt, werkt dat vaak diep door op de onderlinge relatie tussen die twee personen. Het kan als gevolg hebben dat de relatie definitief beschadigd is en tot een relatiebreuk leidt. Of dat er veel moet gebeuren om de schade te herstellen.

Als het vertrouwen groot is of als er sprake is van een afhankelijkheidsrelatie, zoals in een hulpverleningsrelatie (of ouder-kindrelatie) kunnen de gevolgen zelfs traumatisch zijn en lang zijn sporen nalaten.

Het belang van vertrouwen binnen een hulpverleningsrelatie

Een cliënt die bij een hulpverlener komt, doet dat omdat hij of zij kwetsbaar is. Er is een probleem, het leven stopt en de cliënt komt niet verder. Er is sprake van pijn en psychisch leed. Dat bespreek je niet zomaar met iedereen. Dat doe je alleen bij iemand die je begrijpt, je als mens ziet en van wie je zeker weet dat die geen misbruik maakt van jouw kwetsbaarheid.

Met andere woorden: je bent in zekere zin al beschadigd door je kwetsbaarheid. Je moet er zeker van zijn dat die ander je niet nog meer schade toebrengt. Sterker nog: je moet zekerheid hebben dat die ander jouw belang vooropstelt. Bedenk dat binnen het woord ‘vertrouwen’ het woord ‘trouwen’ zit. Dat staat onder andere voor ‘in verbinding met elkaar treden, er zijn voor elkaar, onvoorwaardelijk, in goede en in slechte tijden’.

Ik denk dat veiligheid een belangrijk begrip is bij vertrouwen. Kwetsbaarheid is verbonden met gevaar. Bij gevaar is de eerste reactie bescherming zoeken. Evolutionair gezien is het wellicht te herleiden tot het gegeven dat de meest kwetsbaren (kleinste, minst snelle, zieke, zwakke, oude) van een kudde het onderspit delven als de roofdieren komen. Roofdieren zien, voelen en ruiken goed waar de meeste kans op voedsel is. Soms wordt in het belang van de groep zelfs de meest kwetsbare opgeofferd. Dit soort elementaire instincten maken dat je dus niet zomaar even die ander vertrouwt. Juist als je kwetsbaar bent, ben je extra op je hoede. Je hebt extra garanties, extra zekerheid nodig voordat je jezelf kwetsbaar durft op te stellen.

Voorwaarden voor vertrouwen

Ik denk dat de basis van het besluit voor een cliënt iemand te vertrouwen ligt bij het tonen van de kwetsbaarheid van de hulpverlener. Die laat daardoor zien: “Ik begrijp jouw problemen en pijn, want ik herken ze als de mijne. Ik ben hierin jouw gelijke en ben gelijk als jij. Een mens met alles wat daarbij hoort.” De cliënt hoort en ziet daarmee: “Hij ziet mij als mens, hij begrijpt me. Hier ben ik veilig. Hem kan ik mijn vertrouwen geven.”

De gedeelde menselijke kwetsbaarheid is hiermee dus de basis van een vertrouwensrelatie. Daarmee is ook existentiële gelijkwaardigheid de basis van de hulpverleningsrelatie.

De vertrouwensband tussen coach en cliënt

Ik vertel drie redenen waarom een vertrouwensband tussen een (autisme)coach en een cliënt zo belangrijk is. In het boek Op weg naar rust kun je er meer over lezen.

Veiligheid

Mensen met autisme hebben verhoudingsgewijs meer behoefte aan zekerheid, eenduidigheid, concreet en feitelijkheid. Het inschatten of een ander te vertrouwen is, is best wel een complex proces. Het is meer gevoelsmatig dan alleen een rationeel besluit. Alleen dit al maakt het voor mensen met autisme lastiger om tot een besluit te komen of een ander te vertrouwen is.

Betrouwbaarheid

Daarbij hebben veel mensen met autisme – bij kinderen en adolescenten de ouders - vaak in het verleden meerdere hulpverleners gehad die beloftes deden die ze niet waarmaakten. Of die niet de onderliggende existentiële pijn en zorg begrepen en hierdoor afhaakten. De vele teleurstellingen maken het dan niet makkelijk om de zoveelste hulpverlener die met mooie woorden en beloften binnenkomt te vertrouwen.

Autonomie

Een derde reden is misschien wel de belangrijkste. We mogen niet vergeten, dat bij mensen met autisme één van de grootste frustraties is dat ze zien dat anderen zelfstandig kunnen functioneren, terwijl zij hiervoor afhankelijk zijn van anderen. Deze diepe pijn begrijpen en hierop kunnen aansluiten, is misschien wel het belangrijkste waardoor een cliënt jou durft te gaan vertrouwen. Zelfstandig functioneren heeft veel te maken met autonomie. Hierover vertel ik meer bij de pijler Levenscoaching.

Ruimte voor zingeving

Wil je hier meer over lezen? Dat kan in het boek ‘Ruimte voor zingeving; een filosoof en een psycholoog in gesprek’ en in het boek ‘Op weg naar rust, de PILLAR-methodiek voor levensbrede begeleiding bij autisme. Voor professionals die zich willen scholen in de PILLAR-Methodiek is er de post hbo-opleiding ‘PILLAR Methodiek voor levensbreed leren denken en werken’.