Existentiële eenzaamheid bij autisme

Existentiële eenzaamheid is, strikt gesproken, een filosofisch begrip dat verwijst naar het feit dat er van die ene persoon die jij bent er maar één is. Het vertelt dat je uniek bent in wie en wat jij bent.

Het is daarmee een erkenning van jouw uniciteit, maar betekent ook dat je eenzaam bent. Er is er immers maar één als jij.

Dit wordt ook wel verwoord in een tegeltjeswijsheid als: je wordt in je uppie geboren en gaat in je uppie dood.

Het verwijst ook naar de grenzen van de persoonlijke integriteit. Datgene wat jij bent, degene die jij bent, dat is van jou. Niemand heeft het recht om die grenzen te betreden of overtreden. Het verwijst ook naar de menselijke kwetsbaarheid. De unieke mens in een wereld die onvoorspelbaar is, vol met bedreigingen en continu in beweging.

Ik gebruik het begrip existentiële eenzaamheid bij mensen met autisme om dat existentiële eenzaamheid één van de gevolgen is die vaak diep doorwerkt in het leven.

Het is de eenzaamheid die mensen vaak al heel vroeg in hun leven ervaren. Waarbij ze ervaren dat ze anders denken dan andere mensen, dat ze anders zijn dan andere mensen, dat zaken die voor anderen van betekenis zijn voor hen niet van betekenis zijn dan wel op een andere manier betekenis hebben. Dat wat voor anderen vanzelfsprekend is, is voor hen met vraagtekens omgeven.

Sociaal contact en autisme

Sociale contacten en je verbonden voelen met anderen is voor veel mensen belangrijk. Je hoort het terug in uitdrukkingen zoals “even socializen”, “goed voor de bonding ”, “quality time” en vele andere uitdrukkingen.

Dergelijke uitdrukkingen vertellen dat je begrijpt hoe het werkt, dat je erbij hoort. Je voldoet aan deze algemeen vooronderstelde verwachtingen en gemeenschappelijkheid in deze. De boodschap is dat het leven in sociale verbondenheid belangrijk is.

Maar wat nu als dat voor jou er niet bij hoort? Stel dat al die contacten en sociale interacties en verplichtingen voor jou te veel gevraagd zijn? Bijvoorbeeld vanwege overprikkeling?

Of dat je hier totaal niets mee hebt en er geen behoefte aan hebt?

Of dat je dat ook graag wil, maar dat het gewoonweg niet lukt. En dat dan voelt als een diep besef van eenzaamheid?

Voor veel mensen met autisme leidt dit besef van anders zijn tot een diep gevoel van existentiële eenzaamheid.

Present zijn

Present zijn is hierbij belangrijk. Die existentiële eenzaamheid kun je namelijk niet weghalen. Echter, de ander die deze eenzaamheid ziet, die een beetje begrijpt hoe dit werkt en in elkaar zit en die kenbaar maakt dat hij dit ziet en begrijpt, maakt dat iemand kan ervaren: “ik word gezien, ik word erkend in mijn eenzaamheid”.

Het haalt de eenzaamheid niet weg, maar werkt wel verzachtend en werkt misschien ook wel een beetje helend. Ondanks de eenzaamheid weet je dat je niet helemaal alleen bent: je wordt erkend en herkend in wie je bent als mens.

Er zijn voor een ander, ofwel present zijn, kan alleen op basis van vertrouwen. Vertrouwen is ook een existentieel begrip of waarden. Om een relatie met de ander aan te gaan is vertrouwen als basis noodzakelijk. De persoon die jou kan erkennen in jouw eenzaamheid, kun je alleen toelaten als je hem vertrouwt. Dit thema komt aan bod bij de pijler Interactie.

Ruimte voor zingeving

Over Presentie en existentiële eenzaamheid valt meer te vertellen, dan mogelijk is in een kort tijdsbestek. Als je hierover meer wilt lezen, kan dit in het boek ‘Ruimte voor zingeving; een filosoof en een psycholoog in gesprek’ en in het boek ‘Op weg naar rust, de PILLAR-methodiek voor levensbrede begeleiding bij autisme. Voor professionals die zich willen scholen in de PILLAR-Methodiek is er de post hbo-opleiding ‘PILLAR Methodiek voor levensbreed leren denken en werken’.