Visie op zorg: jip en janneke plakken pleisters

Al jaren staan de zorg en zorgkosten voor mensen met psychische of psychiatrische problematiek onder druk. Niemand kan het keren. Niemand begrijpt het. Ministers en de premier verzuchten: “Nederland is ziek”. Vanuit frustratie maakt de regering opmerkingen als: “de burger mag zelf ook best wat meer verantwoordelijkheid nemen”.

Ik denk dan altijd bij die laatste opmerking: daar heb je helemaal gelijk in. Maar doen burgers dat dan niet? Bijna altijd kloppen mensen pas aan voor hulp als het te laat is, de problemen oncontroleerbaar zijn geworden en ze niet anders kunnen dan accepteren dat ze het niet alleen kunnen.

Volgens mij wordt hier impliciet mee uitgedrukt, dat mensen het liefst het zelf doen, ofwel zelf verantwoordelijk willen zijn. Dus autonoom willen functioneren en liever niet afhankelijk zijn van anderen. Erkennen en accepteren dat je het niet alleen kunt, is dus ook een vorm van verantwoordelijkheid nemen.

Het is belangrijk om dit te beseffen, omdat een dergelijke denkfout, dat mensen geen eigen verantwoordelijkheid nemen, het zicht vertroebelt op echte oplossingen. Het is heel simpel: als je meteen al bij vertrek de verkeerde afslag neemt en vervolgens je koers niet bijstelt, kom je niet bij de gewenste bestemming.

De echte oplossing is tamelijk simpel en logisch. Ook Jip en Janneke begrijpen het. Maar we kijken eerst naar hoe het werkte (en helaas nog steeds werkt).

De oude visie op zorg

Wat we al jaren doen binnen de psychische zorg, is dat we mensen niet geven wat ze nodig hebben om te herstellen. Vervolgens constateren we dat deze aanpak niet werkt ... en gaan we gewoon op dezelfde voet verder. Dan loopt het uit de hand en valt er het besluit: het moet anders, we gaan vernieuwen. We gaan decentraliseren.

Goed plan wellicht, maar zullen we dan dit keer ook de weg van de logica hierbij inslaan?

Wat was namelijk het beleid van vóór de decentralisatie?

Dat bij psychische problemen het navolgende beleid gehanteerd werd: als iemand, metaforisch gesproken, vier verwondingen had, kreeg hij twee pleisters.

Waarom we zo werkten? Omdat we zo opgevoed zijn en zo denken. We doen dit al jaren en dan is het op een gegeven moment normaal. We doen het nu eenmaal zo, omdat we het nu eenmaal altijd al zo deden.

Bodemloze put

Vervolgens treedt er echter wel verbazing op: we (beleidsmakers, indicatiestellers) volgen keurig de gekozen beleidslijn, de patiënt krijgt alles waar hij recht op heeft (twee pleisters bij vier wonden) en toch herstelt hij niet?!

Dan komen de vragen: neemt hij geen verantwoordelijkheid? Werkt hij tegen, is hij niet gemotiveerd? Wil hij niet? Ofwel we ( indicatiestellers, beleidmakers) begrijpen het niet en zijn inmiddels meer met de eigen onmacht en onbegrip bezig, dan met de patiënt.

En de patiënt? Die bloedt ondertussen gestaag door, verzwakt nog meer en heeft bijgevolg nog meer zorg nodig.

Iedereen die dit leest, zal begrijpen, dat, als je op deze manier geld aan psychische zorg besteed, je het geld in een bodemloze put gooit. Maar ligt het oncontroleerbare of verwijtbare hier bij de patiënt of bij de onlogica van het beleid en bij het onderliggende denken over zorg?

Dan komt, zoals ik hierboven al eerder vertelde, de oplossing: we decentraliseren. Deze oplossing neemt echter de bestaande onmacht, en de manier van denken van “twee pleisters voor vier verwondingen” in zich mee. Ofwel de organisatievorm verandert, maar het denken niet.

Hoe werkt dit uit voor de patiënt? In plaats van twee pleisters voor vier wonden geven we de burger voortaan meer eigen verantwoordelijkheid. Dat vertaalt zich in de praktijk als volgt: we geven bij vier verwondingen voortaan nog maar één pleister.

Wie denkt dat dit gaat werken? Denkt dat het een echte verbetering is? Ik zie het niet; ik zie niet dat er iets is gedaan aan die bodemloze put. Het bloeden gaat immers gewoon door.

De nieuwe visie op zorg: Jip en Janneke plakken pleisters

Ik denk dat Jip en Janneke ons kunnen vertellen dat we niet logisch bezig zijn. Jip en Janneke weten waarschijnlijk ook al de oplossing. Geef en doe wat nodig is om alle bloedingen te stelpen. Dus voor vier wonden neem je vier pleisters.

Wat zou er dan gebeuren? Ofwel wat zou er gebeuren als je de gehele problematiek aanpakt, dus levensbreed gaat helpen en op alle levensdomeinen waar dit nodig is, indien nodig zelfs tegelijkertijd en liefst zo snel als maar mogelijk is, pleisters plakt? Het antwoord is simpel: het bloeden zou direct stoppen.

Stel je eens voor wat dit zou betekenen voor iemand, die door psychische problemen “leegbloedt”?

Het proces van uitputting stopt, verdere escalatie wordt voorkomen, iemand gaat stabiliseren. Gaandeweg komt energie vrij voor het zelf-herstellend vermogen en het eigen denkvermogen.

Dat is het bijzondere van deze aanpak: met deze aanpak geef je en doe je wat nodig is om te bereiken dat mensen weer zelf grip op het leven krijgen. Dat is ook wat mensen met psychische problemen willen: grip op zichzelf en hun leven en hun leven zo optimaal mogelijk (opnieuw) oppakken.

We noemen deze aanpak ook wel levensbreed denken, kijken en werken.

Natuurlijk: vier pleisters kosten in eerste instantie meer dan twee pleisters. Maar dit is alleen voor de korte termijn. Het resultaat op langere termijn zal zijn, dat vele mensen op zeker moment “pleister loos” kunnen leven, anderen misschien wel de rest van leven hun één of twee pleisters nodig hebben, maar op die basis wel stabiel leven. Stabiel betekent bijvoorbeeld ook: geen of minder extreme crises in de loop der tijd. Daarmee verbetert dus minimaal de kwaliteit van leven en neemt de belasting op zorg af.

Van bodemloze put naar een aanpak die werkt

Ikzelf denk, sterker nog: ben ervan overtuigd, dat als we op deze manier gaan denken en werken, we op een andere manier over mensen met psychische problematiek gaan denken. En dus ook anders en meer passend gaan werken.

De zorg voor mensen uit doelgroepen als mensen met autisme, ADHD, schizofrenie, Niet Aangeboren Hersenletsel, maar ook met dementie, verslavingsproblematiek. Licht Verstandelijke Beperkingen kan hiermee structureel veranderen. De bodemloze put verandert in een aanpak die werkt.

Zie andere relevante blogartikelen