De existentiele dimensie binnen de therapeutische behandelsetting

Samen met Sara Helmink, zij is GZ psycholoog, werk ik aan een boek waarin we in gesprek gaan over het belang van aandacht voor zingeving binnen de psychologische behandelpraktijk. We denken dat dit verdiepend of verrijkend kan werken binnen een behandeling en onderzoeken onder andere of we hiertoe tools kunnen ontwikkelen voor de behandelaar.

Tijdens één van deze gesprekken vatte ik iets samen onder de term: existentiële dimensie. Zijnde een dimensie naast de psychologische dimensie waarin de psycholoog zich beweegt. Het viel Sara op, dat ik hier blijkbaar sprak over twee verschillende dimensies, waarna ze doorvroeg wat ik hiermee bedoelde.

Ik spreek inderdaad soms van een existentiële dimensie of ook wel over een existentiële laag.

De het leven overstijgende vragen

Psychologische behandeling en therapie moeten in Nederland gebaseerd zijn op methodieken die evidence based zijn. Mensen zijn echter meer dan alleen gedrag of psychisch wezen. Door een existentiële dimensie naast de psychologische te zetten, creëer je ruimte om dat ‘meer’ zichtbaar te maken en aandacht te geven.

Heel veel kanten van het menselijk denken en gedrag en van de mens als psychologisch wezen zijn onderwerp van psychologisch en gedragsonderzoek. Dit biedt handvatten, bijvoorbeeld om therapieën te ontwikkelen en conform protocollen te werken aan specifieke problemen tijdens een therapie. Op die manier kom je tot begrip en catharsis en helpt de therapeut mensen stappen te zetten in hun leven.

Mensen zijn echter meer dan alleen hun stoffelijke zijn, hun gedrag of psychisch wezen.

Door alles heen loopt er altijd die existentiële kant. Er zijn bijvoorbeeld de het leven overstijgende vragen. Zoals: is er leven na de dood? Zoals vragen naar de zin en betekenis van het leven. Vragen die essentieel zijn en kenmerkend voor ons mens-zijn. Die zelfs universeel van aard zijn en van alle tijden. Vragen die mensen bezighouden en zelfs kern of wezen van het menselijk leven zijn. Vragen die niet beantwoord kunnen worden vanuit de psychologie. Vragen waar alle Godsdiensten zich mee bezig houden. Vragen dus die boven de feitelijke, wereldse, medische en wetenschappelijke dimensies uitstijgen. Maar dus wel bij ons mens-zijn horen.

Mensen zoeken naar zingeving en betekenisgeving. Willen in hun leven betekenis vinden voor zichzelf, anderen en van toegevoegde waarde zijn. Zoeken hier naar een weten, dat een ander weten is dan wetenschappelijk en objectief.

Dit weten is niet een feitelijk weten. Het is eerder een gevoel, een ervaring die diep vanuit de mens komt. Als filosoof zeg je dan: ze komt vanuit de menselijke existentie.

Ze vormen de basis voor ons bestaan, ons leven. Als er immers geen zin meer is, bijvoorbeeld als er geen perspectief is richting een zinvolle toekomst of bestaan, valt alle zin en levenslust weg.

Existentiële waarden als onderliggend fundament van het leven als mens

Er zijn niet alleen de leven overstijgende vragen. Mensen baseren hun leven op voor hen belangrijke existentiële waarden en begrippen. Zoals de behoefte aan veiligheid, autonomie, vertrouwen, hoop en andere. Deze waarden zijn onlosmakelijk verbonden aan betekenis en zingeving.

Vanuit de existentiefilosofie probeer ik als filosoof deze existentiële kant of laag van het leven, ofwel die existentiële dimensie zichtbaar te maken. Daarmee probeer ik op basis van een wetenschappelijk filosofische benadering waarbij de fenomenologie, die ook basis is van de ontwikkeling van de psychologie, die existentiële dimensie ‘voelbaar’, ‘tastbaar’, ‘zichtbaar’ te maken.

De mens is meer dan een machine: alleen evidence based is niet realistisch, noch logisch

Als je met mensen te maken hebt, heb je dus ook met deze onderliggende existentiële dimensie te maken. Deze is niet evidence based. Deze is hooguit op een filosofisch, wetenschappelijke basis te verhelderen.

Eisen dat alleen evidence based gewerkt wordt, betekent dat je eist dat mensen programmatisch als een machine functioneren. Daarmee sluit je de menselijke factor uit.

Machines voelen niet, vinden zelf niet iets van zichzelf, denken daar niet over na. Laat staan dat ze naar het waarom van het bestaan vragen.

Juist omdat mensen voelen, nadenken en daarmee meer zijn dan een machine ervaren ze psychische problemen of leed en hebben ze therapie nodig. Luisteren naar en aandacht voor de menselijke factor hoort er dus onlosmakelijk bij.

Dit is dus de reden om die existentiële dimensie te introduceren. Aandacht voor zingeving kan van toegevoegde waarde zijn binnen het therapeutisch proces.

 Het boek van Herman de Neef en Sara Helmink Ruimte voor zingeving in de behandelpraktijk is te koop bij onze uitgever. 

Zie andere relevante blogartikelen